طلاق شرعی چیست؟

بر خلاف نکاح که نوعی ازدواج است و باید طرفین به آن رضایت دهند، طلاق نوعی عقد است و فقط رضایت مرد کافی است. طبق ماده 1133 قانون مدنی، طلاق در انحصار مرد است و زن فقط در شرایط بسیار خاص می تواند توسط قاضی طلاق داده شود.

طلاق یک موضوع حقوقی است و هر مردی می تواند زن خود را طبق شرایط آن طلاق دهد. اما برای حفظ نظم اجتماعی و ایجاد ثبات در ساختار خانواده، قانون شرایط نسبتا سختی را برای طلاق فراهم کرده است تا مردان به راحتی نتوانند همسر خود را طلاق دهند.

البته مردان می توانند از این قوانین سرپیچی کنند و زنان خود را به طور غیرقانونی طلاق دهند. اما طبیعتا اگر قوانین را رعایت نکنند مجازات خواهند شد. شرایط شرعی طلاق در ادامه این مقاله آمده است.

شرایط شرعی طلاق

طلاق در صورت داشتن شرایط زیر موجب فسخ نکاح می شود:

1. مطلقه باید قصد داشته باشد.
2. مطلقه باید رضایت داشته باشد. البته در مواردی که زن به حکم دادگاه طلاق داده می شود، طلاق ناشی از اکراه نیست و صحیح است.
3. طلاق باید به صورت شرعی طلاق باشد.
4. طلاق باید قطعی باشد. یعنى نباید جلوى انجام آن را گرفت، مثلا کسى بگوید: اگر دو ماه دیگر باردار نشد، زنم را طلاق می دهم.
5. در صیغه طلاق زن گفته شود. با ذکر نام یا ضمیر یا رجوع به او انجام می شود، مگر این که مرد دارای یک زن باشد; در این صورت اگر بگوید: زوجتى طالق، زن او طلاق می گیرد.
6. طلاق باید با حضور حداقل دو مرد عادل که طلاق را شنیده اند واقع شود.
7. طلاق زن در دوران زنیت (پریودی) یا نفاس صحیح نیست مگر این که زن حامله باشد یا طلاق قبل از نزدیکی با زن واقع شده باشد یا شوهر غایب باشد تا از آن مطلع نشود. در غیر این صورت طلاق در موارد دیگر صحیح نیست مگر این که زن یائسه یا حامله باشد و طلاق زنی که با وجود شرط سنی پریود نمی شود در صورتی صحیح است که سه ماه از آخرین رابطه با او گذشته باشد.

شرایط قانونی طلاق

مطابق ماده 20 قانون حمایت خانواده، ثبت رسمی نکاح دائم و طلاق و .. باید به صورت حضوری انجام شود و این کار الزامی است. اگر مردی بدون ثبت در دفاتر رسمی به ازدواج دائم یا طلاق یا انحلال بپردازد ضمن مکلف به ثبت واقعه به پرداخت جزای نقدی درجه پنج یا حبس تعزیری درجه هفت محکوم می شود.

برای ثبت رسمی طلاق زوجین باید به دادگاه خانواده مراجعه و با تقدیم دادخواست و انجام تشریفات مربوطه تقاضای طلاق کنند. دادگاه با رسیدگی قضایی و در صورت عدم امکان صلح و سازش گواهی صادر می کند و به متقاضی اجازه می دهد ضمن انجام طلاق در دفاتر رسمی ازدواج و طلاق ثبت نام کند.

دادگاه در تصمیم خود مهریه، نفقه زن و اولاد، حاملگی و تکلیف جهیزیه را با توجه به شرایط صیغه و مندرجات سند ازدواج و نحوه حضانت تعیین می کند. ثبت طلاق منوط به پرداخت حقوق مالی زوجه است. همچنین در صورت رضایت زوجه یا صدور حکم قطعی بر فوت زوج، طلاق ثبت می شود.

در هر صورت چنانچه زن بدون دریافت حقوق مذکور به ثبت طلاق رضایت دهد، می تواند پس از ثبت طلاق با اجرای احکام دادگاه وفق مقررات مربوط نسبت به این حقوق اقدام کند (ماده 29 خانواده خانواده) (قانون حمایت).

انواع طلاق در شرع

• طلاق رجعی:

این طلاقی است که به تقاضای مرد انجام می شود و در آن او مکلف به تامین تمام حقوق زن از قبیل صداق، نفقه، پوشاک و مسکن به مدت 100 روز است. در این نوع طلاق، مرد می تواند تا زمانی که عده زن تمام نشده، به همسر خود رجوع کند و با این رجوع، بدون تحلیل عقد و یا عقد جدید، با او زندگی کند. در این صورت طلاق باطل است.

طلاق همیشه دوطرفه است مگر این که تبدیل به یک رابطه و غیره شود. در طلاق متقابل، روابط زناشویی قبل از انقضای عقد به طور کامل قطع نمی شود. بنابراین، در ایام رجعت، حقوق و تکالیف زوجیت تا آن جا که با ماهیت طلاق مطابقت دارد، مطابق قانون باقی می ‌ماند. نفقه زوجه بر عهده زوج است و در صورت اختلاف، دادگاه باید میزان این نفقه را تعیین کند و در صورت فوت یکی از زوجین، دیگری از او ارث می برد.

• طلاق باین

این طلاقی است که در آن مرد حق رجوع به زن خود را ندارد، یعنی بر خلاف طلاق رجعی نمی تواند بدون عقد جدید به او رجوع کند. طلاق باین در موارد زیر رخ می دهد:

1. منظور از طلاق دختر صغیر، دختری است که هنوز 9 سال تمام نشده است.
2. طلاق زن یائسه یعنی زنی که به سن نازایی رسیده است (حدود 50 سال دارد و دیگر نمی تواند بچه دار شود).
3. طلاق در دوران عقد، یعنی قبل از عقد و در صورت عدم انجام رابطه بین زوج و زوجه.
4. طلاق زن سه طلاقه، زنی است که سه بار متوالی طلاق گرفته باشد.
5. طلاق خلع که در آن زن در مقابل مالی که به شوهرش می دهد به دلیل بیزاری از شوهر طلاق می گیرد.
6. طلاق مبارات که در آن طرفین به دلیل تنفر از یکدیگر تقاضای طلاق می کنند. زن در هنگام طلاق کم تر از مهریه خود را از مرد دریافت می کند.

• طلاق توافقی

طلاق توافقی طلاقی است که در آن زوجین در کلیه امور مربوط به زندگی مشترک اعم از مهریه، نفقه، جهیزیه و در صورت داشتن فرزند مشترک، حضانت و نحوه ملاقات با او توافق کرده و درخواست طلاق و عدم سازش خود را به دادگاه اعلام می کنند.

داوری و کارشناسی و تجدید نظر در طلاق توافقی انجام نمی شود و حکم طلاق خیلی سریع صادر می شود زیرا بین زوجین اختلافی وجود ندارد و هر دو طرف راضی به طلاق هستند. البته در قانون جدید حمایت از خانواده برای جلوگیری از صدور حکم و طلاق، مراجعه به مرکز مشاوره برای صلح و سازش و خاتمه طلاق پیش بینی شده است.

• طلاق خلع و مبارات

زنانی که از ادامه ازدواج ناراضی هستند، گاهی برای رهایی از آن، حاضر هستند پولی به شوهر خود بدهند تا طلاق بگیرد و شوهر می پذیرد. به این هزینه پرداختی فدیه می گویند. طلاقی که شوهر در مقابل گرفتن مال از زنش می دهد بر دو قسمت است: طلاق مبارات و طلاق خلع.

بیشتر بخوانید: چطور درآمد میلیاردی را باور کنیم؟ با این شغل ها در ایران پولدار شوید

طلاق خلع

همان طور که ماده 1146 قانون مدنی می گوید: طلاق خلع طلاقی است که زن به دلیل کراهت از شوهر در مقابل مالی که به شوهر می دهد طلاق می دهد اعم از این که مال مساوی یا بیشتر یا کم تر از آن باشد. » علاوه بر شرایط عمومی طلاق خلع، شرایط زیر نیز باید در این نوع طلاق رعایت شده و ثابت شود:

1. کراهت زن از شوهر: طبق ماده صریح فوق، طلاق زمانی محقق می شود که زن از شوهر خود متنفر باشد و برای رهایی از شوهر، مال خرج کند.
2. مقدار دیه: هر مبلغی که بین زن و شوهر توافق شود قابل قبول است.
3. صیغه طلاق خلع: طلاق اگرچه ایقاع است و برای انعقاد آن نیازی به رضایت و قبولی زوجه نیست، اما اگر به صورت خلع باشد مانند عقد است زیرا عقد دارای اجازه دو طرف است. یکی زن و دیگری شوهر است و با توافق هر دو لازم و قبول حاصل می شود.

بنابراین صیغه طلاق خلع ممکن است از کلمه طلاق گرفته شده باشد یا از کلمه خلع ید که توسط زن پس از خلع مال (به منظور تحقق طلاق) انجام می شود. مثلا اگر زنی به شوهرش بگوید: مقداری به تو می دهم تا بتوانی من را طلاق دهی و شوهر پاسخ دهد: تو مایه ننگ من هستی، کافی است. اگر بعد از عبارت مذکور، شوهر بگوید: تو بر فلان طلاق گرفتی، دیگر تأکیدی نیست، همچنان که شوهر می تواند در جواب زن بگوید: تو بر فلان طلاق گرفتی و هر گاه بعد از آن بگوید. بر عقده علی و غیره تاکید کرده است. برخی از حقوق دانان بر این باورند که بعد از خلع باید صیغه طلاق گفته شود وگرنه طلاق به طور کامل انجام نمی شود.

طلاق مبارات

طبق ماده 1147 قانون مدنی، طلاق موجب کراهت طرفین است، ولی در این صورت عوض نباید بیش از مهریه باشد. برای انعقاد طلاق مبارات، علاوه بر شرایط اولیه مخصوص طلاق، شرایط زیر نیز لازم است و باید ثابت شود:

1. زوج ها از یکدیگر متنفر باشند.
2. مقدار فدیه: طبق ماده صریح طلاق، مقدار هزینه ای که زن در مقابل طلاق به شوهر خود می دهد نباید بیشتر از مهریه باشد.
3. صیغه طلاق مبارات: طلاق مبارات مانند ازدواج بین دو طرف است و مستلزم توافق و اراده هر دو نفر است زیرا در ازای استفاده زن از مال صورت می گیرد. بنابراین صیغه خاص خود را دارد.

حق طلاق برای زن

زن در چه شرایطی حق طلاق دارد و می توانید رای دادگاه را نسبت به طلاق جلب کند؟ تمامی شرایط را در ادامه توضیح داده ایم.

1. وکالت در طلاق: حق طلاق منحصرا در اختیار مرد است؛ اما مرد می تواند از طریق تشریفات قانونی به زن وکالت دهد که از وی هر موقع خواست طلاق بگیرید. این وکالت باید در دفتر های اسناد رسمی به صورت کاملا قانونی ثبت شود تا زن بتواند از آن در آینده استفاده کند در غیر این صورت اگر در سند ازدواج درج شود تاثیری ندارد. در اسناد رسمی ازدواج ۱۲ شرط در عقدنامه وجود دارد که به زن حق طلاق می دهد. اگرچه مرد ها بی اطلاع هستند، اما معمولا این شرایط را در زمان ازدواج امضا می کنند.
2. عدم پرداخت نفقه: در صورت استنکاف زوج از دادن نفقه و عدم امکان اجرای حکم دادگاه و الزام وی به پرداخت نفقه، زوجه می تواند برای طلاق به دادگاه مراجعه کند و دادگاه زوج را به طلاق مجبور می کند. همچنین در صورتی است که زوج قادر به پرداخت نفقه نباشد (ماده 1129 قانون مدنی).
3. عسر و حرج زوجه: در صورتی که ادامه زوجیت موجب عسر و حرج زوجه شود، می تواند به دادگاه مراجعه و تقاضای طلاق کند. در صورت اثبات عسر و حرج مذکور در دادگاه، دادگاه می تواند زوج را به طلاق اجباری کند و در صورت عدم امکان اجبار زوجه با اذن حاکم شرع طلاق می گیرد (ماده 1130). عسر و حرج عبارت است از وقوع حالتی که ادامه زندگی را برای زوجه مشکل و تحمل آن سخت است و موارد زیر در صورت احراز دادگاه صالح از مصادیق عسر و حرج است:

• ترک زندگی خانوادگی توسط زوجین حداقل به مدت شش ماه متوالی یا نه ماه متوالی در سال بدون عذر موجه.
• اعتیاد زوجین به یکی از انواع مواد مخدر یا مشروبات الکلی که زندگی خانوادگی را مختل می کند و امتناع یا عدم امکان اجبار او به ترک در مدت زمانی که پزشک برای ترک اعتیاد ضروری می داند.
• حکم قطعی زوجین به حبس از پنج سال یا بیشتر.
• آزار و اذیت همسر یا هرگونه آزار و اذیت ادامه دار که به طور سنتی با توجه به شرایط زن قابل تحمل نیست.
• زوجین مبتلا به بیماری های صعب العلاج روانی یا عفونی یا هر عارضه صعب العلاج دیگری که زندگی مشترک را مختل می کند.

هر کدام از این شرایط در دادگاه ثابت شود زوجین می توانند از دادگاه درخواست صادر شدن حکم طلاق را داشته باشند.

مراحل ثبت درخواست طلاق

شروع دادرسی مانند هر دعوای دیگری با طرح دعوی آغاز می شود. اگر زوجین درخواست طلاق توافقی داشته باشند، دادگاه موضوع را به مرکز مشاوره خانواده ارجاع می دهد. در این موارد طرفین می توانند از ابتدا در مراکز مذکور تقاضای طلاق توافقی کنند. در صورت عدم انصراف زوجین از طلاق، مرکز مشاوره خانواده موضوع را با تعیین شرایط توافقنامه جهت تصمیم گیری نهایی به دادگاه منعکس می کند.

جدای از طلاق توافقی، در سایر موارد طلاق، دادگاه باید برای برقراری صلح و سازش، موضوع را به داوری ارجاع دهد. پس از صدور قرار ارجاع به داوری، هر یک از زوجین موظف اند ظرف مدت یک هفته از تاریخ صدور حکم، یکی از بستگان متاهل خود را که حداقل سی سال سن و آشنا به مسائل دینی، خانوادگی و اجتماعی است را به عنوان داور به دادگاه معرفی کنند. دادگاه باید طبق نظر داوران رای دهد.

در صورتی که طلاق توافقی یا به تقاضای زوج باشد، دادگاه گواهی عدم امکان سازش را صادر می کند و اگر به تقاضای زوج باشد، حکم به الزام زوج به طلاق یا احراز شرایط می دهد.

اعتبار صیغه طلاق شش ماه پس از قطعی شدن حکم است و مدت اعتبار گواهی عدم امکان سازش جهت ارائه به دفترخانه رسمی ازدواج و طلاق سه ماه پس از تاریخ ابلاغ رای قطعی است. در صورتی که طلاق در این مهلت انجام نشود یا طرفی که آن را به دفتر رسمی طلاق ارائه کرده است ظرف سه ماه از تاریخ ثبت در دفترخانه حاضر نشود یا مدارک لازم را ارائه ندهد، گواهی صادر شده فاقد اعتبار است.

هر گاه گواهی عدم امکان سازش صادره بر اساس توافق زوجین به موجب قانون باطل شود، کلیه قرارداد هایی که بر اساس آن گواهی صادر شده است باطل می شود.

در صورت مراجعه زوج به دفتر رسمی ازدواج و طلاق در مهلت مقرر و ارائه گواهی عدم امکان سازش، طلاق فعلی در غیاب زوجه و پس از ثبت توسط اداره ثبت به اطلاع زوجه می رسد.

بر اساس ماده 20 آیین نامه اجرایی قانون حمایت خانواده، در صورتی که زوج ظرف سه ماه در دفترخانه حاضر شده و گواهی عدم امکان سازش ارائه کند، ولی از پرداخت حقوق مالی زوجه کوتاهی کرده و گواهی اعسار و تقسیط را به دادگاه صالح در مهلت اعتبار گواهی عدم امکان سازش تا تعیین تکلیف مدیون به قوت خود باقی است.