شوک درمانی در بیماران دو قطبی چگونه است؟[مراحل، هزینه، مزایا و دیدگاه پزشکان]

شوک درمانی که با نام ECT یا الکتروشوک درمانی نیز شناخته می ‌شود، یک درمان کوتاه‌ مدت برای دوره‌ های شیدایی شدید یا افسردگی است، به ‌ویژه زمانی که علائم شامل علائم جدی خودکشی یا روان‌ پریشی باشد یا زمانی که دارو ها بی ‌اثر به نظر می ‌رسند. این می تواند در نزدیک به 75٪ از بیماران موثر باشد.

شوک درمانی چگونه انجام می شود؟

در درمان تشنج الکتریکی، جریان الکتریکی از پوست سر عبور می ‌کند تا یک تشنج کوتاه در مغز ایجاد کند. ECT یکی از سریع ترین راه ها برای تسکین علائم در افرادی است که از شیدایی یا افسردگی شدید رنج می برند.

ECT به طور کلی تنها زمانی استفاده می شود که دارو ها یا سایر درمان های بی فایده باشند. همچنین زمانی که علائم خلقی یا روان پریشی آن قدر شدید است که منتظر ماندن تا اثرگذاری دارو ها خطرناک باشد، استفاده می شود. همچنین اغلب تصور می شود که ECT درمان انتخابی برای اپیزود های خلقی شدید در دوران بارداری است.

قبل از درمان ECT، به فرد شل کننده عضلانی داده می شود و تحت بیهوشی عمومی قرار می گیرد. الکترود هایی روی پوست سر بیمار گذاشته می شود و جریان الکتریکی وارد می شود که باعث تشنج مختصری می شود.

از آن جایی که ماهیچه ‌ها شل هستند، تشنج معمولا محدود به حرکت خفیف دست‌ ها و پا ها می‌ شود. بیمار در طول درمان به دقت تحت نظر است. بیمار دقایقی بعد از خواب بیدار می شود، درمان یا رویداد های مربوط به درمان را به یاد نمی آورد و ممکن است برای مدت کوتاهی گیج شود.

ECT معمولا تا سه بار در هفته و معمولا برای دو تا چهار هفته تجویز می شود. پس از آن، بسته به نیاز فرد، درمان نگهدارنده می تواند به صورت هفتگی یا ماهانه ادامه یابد.

عوارض شوک درمانی بیماران دو قطبی

ECT یکی از ایمن‌ ترین درمان ‌ها برای اختلالات خلقی شدید است که بیشتر خطرات مربوط به بیهوشی است. از دست دادن حافظه کوتاه مدت یک عارضه جانبی رایج است، اگرچه این عارضه معمولا در عرض چند هفته پس از پایان درمان از بین می ‌رود و بر اساس نحوه قرارگیری الکترود ها بر روی پوست سر و سایر جنبه‌ های فنی نحوه انجام عمل می ‌تواند به حداقل برسد.

سایر عوارض جانبی احتمالی ECT عبارتند از:

• گیجی
• حالت تهوع
• سردرد
• درد فک
• درد های عضلانی

این عوارض ممکن است از چند ساعت تا چند روز طول بکشد. حدود یک سوم افرادی که ECT دارند، مقداری از دست دادن حافظه را گزارش می کنند، اما این معمولا محدود به زمان درمان است.

مطالب مرتبط: اختلال دو قطبی چیست؟

آیا ممکن است اختلال دوقطبی پس از شوک درمانی بازگردد؟

در طول سال ها درمان با تشنج الکتریکی (ECT) که معمولا به عنوان شوک درمانی شناخته می شود.

تحقیقات جدید در خارج از ایتالیا نشان می دهد که در میان بیماران دوقطبی که به درمان ‌های استاندارد پاسخ نمی ‌دهند، ECT می ‌تواند نجات ‌دهنده باشد، از نوسانات خلقی خارج از کنترل جلوگیری کرده و خطر خودکشی را به ‌طور چشمگیری کاهش می‌دهد.

این مطالعه که یکی از بزرگ ترین ها در نوع خود است 670 بزرگسال ایتالیایی را که بین سال ‌های 2006 تا 2019 در یک کلینیک روانپزشکی برای اختلال دوقطبی ECT داشتند، مورد بررسی قرار داده شدند.

دکتر جولیو برانکاتی، دستیار در پزشکی بالینی و تجربی در دانشگاه پیزا، گفت: «نکته مهم، 84 درصد از بیمارانی که خطر خودکشی بالایی را قبل از ECT نشان می‌ دادند، دیگر پس از درمان به طور آشکار اقدام خودکشی نمی ‌کنند.»

برانکاتی افزود: «به طور کلی، 72 درصد از بیماران پاسخ خوبی به ECT نشان دادند.»

تقریبا از هر 10 نفر، 6 نفر، ECT تسکین دهنده مجموعه ای از علائم ناتوان کننده از جمله هذیان، پرخاشگری، عدم همکاری، حساسیت بیش از حد عاطفی، بیش فعالی فیزیکی و پارانویا است. افسردگی و اضطراب در بیش از یک چهارم بیماران کاهش می یابد.

برانکاتی گفت: بر اساس یافته‌ ها، «ECT باید یک درمان ارزشمند برای سندرم ‌های اپیزودیک شدید، به ‌ویژه نوعی هیجان بیش از حد، بی ‌قراری، خصومت و بدگمانی باشد که می ‌تواند با درهم تنیدگی علائم شیدایی، افسردگی و روان‌ پریشی ایجاد شود.»

تیم مطالعه خاطر نشان کرد که اختلال دوقطبی حدود 1٪ از جمعیت را تحت تاثیر قرار می دهد. این می تواند به صورت حملات شیدایی و افسردگی ظاهر شود که منجر به احساس گناه و بی ارزشی عمیق و افزایش خطر خودکشی شود.

حدود دو سوم بیماران به دارو های تجویزی، از جمله تثبیت کننده های خلق و خو و دارو های ضد روان پریشی به خوبی پاسخ می دهند.

چرا بیماران از شوک درمانی دوری می کنند؟

دکتر لورا فوختمن، مدیر خدمات ECT در دانشکده پزشکی رنسانس در دانشگاه استونی بروک در نیویورک گفت: «نمونه ‌های زیادی از تصویرسازی نادرست از ECT و درمان‌ های روان ‌پزشکی وجود دارد که به ترس بی ‌جا از ECT و انگ مداوم در مورد ECT و درمان‌ های روانپزشکی و به طور کلی بیماری کمک کرده است.»

تاریخچه شوک درمانی

شوک درمانی در سال 1938 توسط لوسیو بینی، روانپزشک و اوگو سرلتی، متخصص مغز و اعصاب، در رم پیشگام شد و به سرعت در سراسر جهان گسترش یافت. این دارو با ایجاد یک تشنج الکتریکی کوتاه مدت در مغز عمل می کند و معمولا دو تا سه بار در هفته به عنوان بخشی از یک رژیم شش تا دوازده جلسه ای تجویز می شود.

او گفت: «این درست است که ECT گاهی اوقات به روش ‌های غیردرمانی، سوء استفاده ‌کننده، تجویز شده است.» برای مثال، برانکاتی خاطر نشان کرد که اولین بیماران الکتروشوک در طول درمان دارویی دریافت نکردند، «که اغلب منجر به عوارض جدی اسکلتی عضلانی می شد.»

برانکاتی گفت و در طول دهه 1950، تصویر های گرافیکی در «فیلم ها و رمان ها» بر انگ و ترس مردم افزودند. برانکاتی توضیح داد که ECT مدرن تحت ترکیبی از بیهوشی عمومی و شل کننده های عضلانی انجام می شود که به طور چشمگیری خطر شکستگی را کاهش می دهد و به طور قابل ‌توجهی خطر بی ‌حسی پس از درمان و از دست دادن حافظه را کاهش می ‌دهند.

برانکاتی گفت: «متأسفانه، ECT و بیماری های روانپزشکی هنوز در معرض سطوح بالایی از انگ هستند، که می تواند بسیاری از بیماران مبتلا به اختلال شدید دو قطبی را از دستیابی به درمان کافی و مؤثر باز دارد.»

مطالب مرتبط: از کجا بفهمیم بیماری دو قطبی داریم؟

 تجربه شوک درمانی

در سال 2011، کری فیشر بازیگر که به اختلال دوقطبی مبتلا بود، فاش کرد که شوک درمانی داشته است. او به اپرا وینفری گفت که این کار بسیار موثر بوده و در نهایت ارزشش را دارد.

شوک درمانی چیست و چگونه عمل می‌کند؟

شوک درمانی یا همان درمان با الکتروشوک (ECT) یکی از روش‌های قدیمی اما همچنان مؤثر در روان‌پزشکی است که با ایجاد یک تشنج کنترل‌شده در مغز، به تعادل دوباره انتقال‌دهنده‌های عصبی کمک می‌کند. در این روش، بیمار تحت بیهوشی کامل و شل‌کننده عضلانی قرار می‌گیرد و جریان الکتریکی ضعیف و دقیقی از میان مغز عبور داده می‌شود. همین تحریک کوتاه‌مدت باعث تغییر در عملکرد سلول‌های عصبی و بازسازی ارتباطات شیمیایی در مغز می‌شود.

برخلاف تصور عمومی، شوک درمانی دردناک یا ترسناک نیست. بیمار در طول فرآیند هیچ دردی احساس نمی‌کند و پس از چند دقیقه از بیهوشی خارج می‌شود. هدف این روش، «بازتنظیم سریع» عملکرد مغز است؛ درست مانند راه‌اندازی دوباره یک سیستم که دچار خطا شده است. این بازتنظیم به بهبود سریع‌تر خلق، کاهش علائم افسردگی یا شیدایی و بازگرداندن توانایی عملکرد روزانه کمک می‌کند.

نقش شوک درمانی در درمان اختلال دوقطبی

اختلال دوقطبی با تغییرات شدید خلقی از فاز افسردگی عمیق تا دوره‌های شیدایی مشخص می‌شود. در مواردی که داروهای تثبیت‌کننده خلق و ضدافسردگی پاسخ مؤثری ایجاد نمی‌کنند، شوک درمانی می‌تواند راهی نجات‌بخش باشد. این روش معمولاً در شرایط بحرانی که بیمار در معرض خطر خودکشی، پرخاشگری یا بی‌حرکتی کامل قرار دارد، به‌عنوان مداخله‌ای فوری تجویز می‌شود.

در بیماران دوقطبی، شوک درمانی می‌تواند هم علائم افسردگی را تسکین دهد و هم شدت مانیا را کاهش دهد. در فاز افسردگی، باعث افزایش انرژی و کاهش افکار منفی می‌شود، و در فاز شیدایی، به آرام‌سازی ذهن و کنترل رفتارهای تکانشی کمک می‌کند. به همین دلیل، پزشکان از ECT به‌عنوان روشی مؤثر برای تثبیت وضعیت بیمار در کوتاه‌مدت استفاده می‌کنند تا سپس درمان‌های دارویی ادامه یابد.

مراحل انجام شوک درمانی در بیمارستان

فرآیند اجرای شوک درمانی تحت شرایط کاملاً کنترل‌شده در بیمارستان انجام می‌شود. در ابتدا، بیمار از نظر پزشکی و روانی ارزیابی می‌شود تا اطمینان حاصل شود که برای بیهوشی و تحریک الکتریکی مشکلی ندارد. سپس آزمایش‌های لازم مانند بررسی عملکرد قلب، ریه و وضعیت عمومی بدن انجام می‌گیرد. بیمار از شب قبل ناشتا می‌ماند و داروهای خاصی که ممکن است با بیهوشی تداخل داشته باشند، با نظر پزشک قطع می‌شوند.

در روز درمان، بیمار به اتاق مخصوص ECT منتقل می‌شود. پس از تزریق داروی بیهوشی، الکترودها روی نواحی مشخصی از سر نصب می‌شوند. جریان الکتریکی بسیار کوتاه و کنترل‌شده‌ای اعمال می‌شود که تشنجی چندثانیه‌ای ایجاد می‌کند. کل فرایند کمتر از ده دقیقه طول می‌کشد و بیمار پس از هوشیاری، در اتاق ریکاوری تحت نظر قرار می‌گیرد. جلسات معمولاً دو تا سه بار در هفته برگزار می‌شوند و بسته به شدت علائم، بین ۶ تا ۱۲ جلسه ادامه می‌یابند.

چرا برخی بیماران دوقطبی به شوک درمانی نیاز پیدا می‌کنند؟

در بسیاری از بیماران دوقطبی، داروهای تثبیت‌کننده خلق، ضدافسردگی و روان‌درمانی نتایج مطلوبی دارند. با این حال، گروهی از بیماران حتی با ترکیب چند دارو، بهبودی چشمگیری پیدا نمی‌کنند یا دچار عوارض جانبی شدید می‌شوند. در چنین شرایطی، شوک درمانی زمانی مطرح می‌شود که سایر روش‌ها ناکارآمد یا خطرناک باشند.

بیشتر بخوانید: انواع اهمال کاری

گاهی بیماران در فاز افسردگی آن‌قدر دچار بی‌حرکتی و ناامیدی می‌شوند که از غذا خوردن یا خوابیدن بازمی‌مانند. در این وضعیت بحرانی، ECT می‌تواند ظرف چند جلسه علائم را کاهش دهد و از خطرات جسمی و روانی جدی جلوگیری کند. در فاز مانیا نیز، اگر بیمار دچار رفتارهای پرخطر یا توهم شدید باشد و کنترل دارویی دشوار شود، شوک درمانی به‌عنوان انتخابی مطمئن و سریع به کار می‌رود.

تأثیر شوک درمانی بر علائم مانیا و افسردگی شدید

تأثیر شوک درمانی بر بیماران دوقطبی معمولاً در هفته‌های ابتدایی قابل مشاهده است. بسیاری از بیماران پس از دو تا سه جلسه، تغییراتی مانند کاهش افکار منفی، افزایش تمرکز، بهبود خواب و کاهش اضطراب را تجربه می‌کنند. این اثر سریع، در حالی‌که داروهای ضدافسردگی معمولاً هفته‌ها زمان نیاز دارند، اهمیت ویژه‌ای دارد.

در فاز مانیا، شوک درمانی باعث کاهش فعالیت بیش از حد مغز و بازگشت تعادل به سیستم عصبی می‌شود. بیمار آرام‌تر می‌شود، رفتارهای تکانشی کمتر می‌شود و میزان تحریک‌پذیری ذهنی کاهش می‌یابد. با این حال، ECT به‌تنهایی درمان دائمی نیست و پس از بهبود اولیه، دارودرمانی و روان‌درمانی برای حفظ ثبات خلقی ادامه می‌یابد. هدف اصلی، بازگرداندن بیمار به نقطه‌ای است که بتواند درمان‌های دیگر را بهتر تحمل کند.

چه زمانی شوک درمانی بهترین گزینه درمانی محسوب می‌شود؟

شوک درمانی معمولاً زمانی انجام می‌شود که بیمار به درمان‌های دارویی پاسخ نداده باشد یا علائم آن‌قدر شدید باشند که خطر فوری برای جان یا سلامت جسمی‌اش ایجاد کنند. افسردگی‌های مقاوم، مانیاهای خطرناک و وضعیت‌هایی مانند کاتاتونی از جمله مواردی هستند که ECT در آن‌ها نقش نجات‌بخش دارد.

همچنین در شرایطی که بیمار به دلیل بیماری‌های جسمی نمی‌تواند داروهای روان‌پزشکی مصرف کند، یا داروها باعث عوارض شدید می‌شوند، شوک درمانی انتخابی منطقی است. این روش به‌ویژه در بیمارانی که تمایل به خودکشی دارند یا در اثر افسردگی توانایی تصمیم‌گیری و حرکت را از دست داده‌اند، به بازگشت سریع عملکرد طبیعی مغز کمک می‌کند.

خطرات، عوارض و باورهای نادرست درباره شوک درمانی

یکی از مهم‌ترین چالش‌های شوک درمانی، ترس و باورهای غلط عمومی درباره آن است. در گذشته، این روش بدون بیهوشی و با تجهیزات ابتدایی انجام می‌شد و همین امر باعث شکل‌گیری تصورات منفی شد. اما امروزه، ECT کاملاً ایمن است و با نظارت تیم تخصصی، تجهیزات مدرن و بیهوشی کنترل‌شده انجام می‌شود.

عوارض جانبی معمولاً خفیف و موقتی هستند؛ مانند سردرد، تهوع یا اختلال حافظه کوتاه‌مدت. این علائم طی چند ساعت یا چند روز برطرف می‌شوند. برخلاف افسانه‌های رایج، شوک درمانی باعث آسیب مغزی یا تغییر شخصیت نمی‌شود. مطالعات گسترده نشان داده‌اند که بیماران پس از درمان، نه‌تنها عملکرد شناختی خود را از دست نمی‌دهند بلکه با کاهش علائم افسردگی، تمرکز و حافظه‌شان بهبود پیدا می‌کند.

آمادگی‌های قبل از انجام شوک درمانی در بیماران دوقطبی

پیش از شروع درمان، بیمار باید از نظر سلامت عمومی مورد بررسی دقیق قرار گیرد. پزشک وضعیت قلب، ریه‌ها، مغز و داروهای مصرفی را ارزیابی می‌کند تا خطرات احتمالی به حداقل برسند. بیمار معمولاً از شب قبل نباید چیزی بخورد یا بنوشد تا بیهوشی ایمن‌تر انجام شود. همچنین پزشک درباره قطع یا تغییر دوز برخی داروها تصمیم می‌گیرد.

از نظر روانی، توضیح فرآیند درمان برای بیمار و خانواده‌اش اهمیت زیادی دارد. آگاهی از جزئیات جلسات، نحوه بیهوشی، زمان‌بندی و مراقبت‌های پس از درمان باعث کاهش اضطراب و افزایش همکاری بیمار می‌شود. این آمادگی ذهنی، به‌ویژه در بیماران دوقطبی که ممکن است نوسانات خلقی شدید داشته باشند، برای موفقیت درمان حیاتی است.

مراقبت‌های پس از شوک درمانی و روند بهبودی

پس از پایان هر جلسه شوک درمانی، بیمار در بخش ریکاوری تحت نظر قرار می‌گیرد تا سطح هوشیاری، فشار خون و تنفس او بررسی شود. معمولاً چند ساعت بعد می‌تواند به اتاق خود بازگردد. احساس گیجی یا فراموشی موقت طبیعی است و معمولاً ظرف چند روز برطرف می‌شود. پزشک توصیه می‌کند تا چند ساعت پس از درمان، بیمار رانندگی یا فعالیت‌های دقیق انجام ندهد.

در دوره بهبودی، داروهای تثبیت‌کننده خلق تنظیم می‌شوند تا اثر درمان حفظ شود. بیمار ممکن است احساس آرامش، خواب منظم‌تر و انرژی بیشتر را تجربه کند. برای پیشگیری از بازگشت علائم، جلسات نگهدارنده ECT با فواصل طولانی‌تر انجام می‌شود. پیگیری منظم با روان‌پزشک و حمایت خانواده در این مرحله، تضمین‌کننده موفقیت درمان است.

دیدگاه پزشکان و آینده استفاده از شوک درمانی در اختلال دوقطبی

روان‌پزشکان امروزی شوک درمانی را نه‌تنها روشی سنتی بلکه ابزاری مؤثر و علمی می‌دانند که در شرایط خاص می‌تواند جان بیماران را نجات دهد. تحقیقات نشان می‌دهد که اثربخشی این روش در افسردگی و دوقطبی‌های مقاوم به درمان بیش از ۷۰ درصد است. این رقم در مقایسه با درمان دارویی به‌تنهایی بسیار قابل توجه است.

در سال‌های اخیر، فناوری‌های جدیدی مانند تحریک مغناطیسی مغز (TMS) یا تحریک عمقی مغز (DBS) در حال توسعه‌اند، اما هنوز هیچ‌کدام نتوانسته‌اند جایگزین کامل ECT شوند. آینده درمان‌های روان‌پزشکی به سوی روش‌های دقیق‌تر و شخصی‌سازی‌شده پیش می‌رود؛ با این حال، شوک درمانی همچنان به‌عنوان یکی از سریع‌ترین و مؤثرترین روش‌ها برای کنترل بحران در بیماران دوقطبی باقی خواهد ماند

چه کسانی بهترین گزینه برای انجام شوک درمانی هستند؟

شوک درمانی برای همه افراد مبتلا به اختلال دوقطبی توصیه نمی‌شود. این روش معمولاً زمانی مطرح می‌شود که بیمار به درمان‌های دارویی و جلسات روان‌درمانی پاسخ مناسبی نداده باشد یا در شرایط بحرانی قرار گرفته باشد. بیمارانی که در فاز افسردگی عمیق دچار بی‌تحرکی، بی‌اشتهایی یا افکار خودکشی هستند، معمولاً بهترین گزینه برای شروع این درمان محسوب می‌شوند. در چنین شرایطی، زمان اهمیت زیادی دارد و شوک درمانی می‌تواند ظرف چند جلسه، تغییرات محسوسی در خلق و انرژی بیمار ایجاد کند.

از سوی دیگر، در بیماران دوقطبی که وارد فاز شیدایی شدید می‌شوند و رفتارهای پرخطر یا پرخاشگرانه دارند، این روش به کنترل سریع علائم کمک می‌کند. انتخاب بیمار مناسب نیازمند بررسی دقیق سابقه پزشکی، وضعیت جسمی و روانی است. گاهی نیز افراد سالمند یا بیماران با حساسیت دارویی، به دلیل محدودیت مصرف دارو، گزینه‌های مناسبی برای ECT محسوب می‌شوند.

انتخاب مرکز مناسب برای شوک درمانی بیماران دوقطبی

یکی از مهم‌ترین عوامل در موفقیت شوک درمانی، انتخاب مرکز درمانی معتبر و مجهز است. در بیمارستان‌ها و کلینیک‌هایی که دارای تیم تخصصی روان‌پزشکی، بیهوشی و تجهیزات استاندارد هستند، احتمال بروز عوارض به حداقل می‌رسد. شوک درمانی باید در محیطی انجام شود که امکانات مانیتورینگ قلب، دستگاه‌های احیا و پرسنل آموزش‌دیده در دسترس باشند.

تجربه پزشک در تنظیم شدت جریان و محل قرارگیری الکترودها تأثیر زیادی بر نتیجه دارد. در مراکز پیشرفته، پزشک پیش از شروع درمان با بیمار و خانواده‌اش جلسه مشاوره برگزار می‌کند تا روند درمان، مراحل، تعداد جلسات و مراقبت‌های پس از آن را توضیح دهد. انتخاب درست مرکز درمانی، علاوه بر افزایش امنیت، باعث آرامش ذهنی بیمار و همکاری بیشتر او در طول جلسات می‌شود.

هزینه شوک درمانی در ایران چقدر است و به چه عواملی بستگی دارد؟

هزینه شوک درمانی در ایران بسته به نوع مرکز، تعداد جلسات، نوع بیهوشی و داروهای مصرفی متفاوت است. در بیمارستان‌های دولتی، بخشی از هزینه‌ها توسط بیمه پایه پوشش داده می‌شود، اما در مراکز خصوصی، قیمت‌ها ممکن است بالاتر باشد. به طور معمول، هر جلسه شوک درمانی شامل هزینه بیهوشی، دارو، تجهیزات و حضور تیم پزشکی است.

تعداد جلسات لازم نیز نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. برخی بیماران پس از ۶ جلسه بهبود قابل توجهی پیدا می‌کنند، در حالی که دیگران ممکن است به ۱۲ جلسه یا بیشتر نیاز داشته باشند. علاوه بر این، وضعیت جسمی بیمار، نوع دستگاه استفاده‌شده و نیاز به بستری شبانه نیز بر هزینه نهایی تأثیر می‌گذارد. با این حال، در مقایسه با درمان‌های طولانی‌مدت دارویی، شوک درمانی در بسیاری از موارد هزینه‌-اثربخش‌تر است.

تفاوت شوک درمانی با درمان دارویی در بیماران دوقطبی

درمان دارویی معمولاً اولین انتخاب برای کنترل علائم دوقطبی است، اما داروها نیاز به زمان دارند تا اثر بگذارند و گاهی با عوارضی مانند خواب‌آلودگی، افزایش وزن یا نوسان خلقی همراه‌اند. شوک درمانی برخلاف دارو، تأثیر سریع‌تری دارد و در موارد بحرانی، می‌تواند در عرض چند روز وضعیت بیمار را بهبود دهد.

با این حال، تفاوت مهم دیگر در کنترل طولانی‌مدت است. داروها برای حفظ ثبات خلقی پس از درمان ضروری‌اند و ECT بیشتر برای عبور از مرحله بحرانی استفاده می‌شود. در واقع، این دو روش رقیب یکدیگر نیستند بلکه مکمل‌اند. شوک درمانی مغز را به وضعیت پایدار بازمی‌گرداند و داروها آن ثبات را در درازمدت حفظ می‌کنند. تصمیم‌گیری نهایی همیشه باید توسط روان‌پزشک متخصص انجام شود.

نقش پزشک متخصص اعصاب و روان در موفقیت شوک درمانی

تجربه و مهارت روان‌پزشک در شوک درمانی نقشی حیاتی دارد. از ارزیابی اولیه بیمار گرفته تا انتخاب نوع جریان الکتریکی، محل الکترودها و تنظیم شدت تحریک، همه این مراحل نیازمند دانش تخصصی و تجربه بالینی است. متخصص اعصاب و روان باید علاوه بر آگاهی علمی، درک درستی از وضعیت عاطفی و ذهنی بیمار داشته باشد تا درمان با کمترین اضطراب انجام شود.

همچنین، پیگیری بیمار پس از جلسات، تنظیم داروها و بررسی عوارض احتمالی از وظایف پزشک است. در بیمارانی که سابقه بیماری‌های قلبی، مغزی یا مشکلات تنفسی دارند، هماهنگی بین روان‌پزشک و متخصص بیهوشی ضروری است. در واقع، مهارت پزشک و تیم درمانی تعیین‌کننده اصلی میزان اثربخشی و ایمنی این روش است.

مراقبت‌های پزشکی و روانی پس از شوک درمانی در کلینیک‌های تخصصی

دوره پس از شوک درمانی به اندازه خود فرآیند اهمیت دارد. پس از هر جلسه، بیمار باید چند ساعت تحت نظر باشد تا سطح هوشیاری و علائم حیاتی بررسی شود. در کلینیک‌های تخصصی، تیم درمانی با بیمار گفت‌وگو می‌کند تا میزان گیجی، اضطراب یا اختلال حافظه احتمالی را ارزیابی کند. اگر بیمار احساس خستگی یا سردرد داشته باشد، معمولاً با داروهای ساده کنترل می‌شود.

از نظر روانی نیز مراقبت پس از درمان شامل حمایت عاطفی و تثبیت خلق است. جلسات مشاوره یا روان‌درمانی پس از ECT به بیمار کمک می‌کند تا تغییرات ذهنی را درک کرده و با شرایط جدید سازگار شود. در برخی موارد، ادامه جلسات نگهدارنده با فواصل طولانی‌تر به حفظ ثبات روانی کمک می‌کند. مراقبت دقیق پس از درمان مانع بازگشت علائم و افزایش احتمال موفقیت طولانی‌مدت می‌شود.

آیا بیمه درمانی شوک درمانی را پوشش می‌دهد؟

یکی از دغدغه‌های بیماران و خانواده‌ها، مسئله هزینه‌ها و پوشش بیمه است. خوشبختانه در ایران، بیشتر بیمه‌های پایه مانند تأمین اجتماعی و خدمات درمانی، بخشی از هزینه شوک درمانی را تحت پوشش قرار می‌دهند. البته این پوشش معمولاً در بیمارستان‌های دولتی کامل‌تر است، در حالی‌که در مراکز خصوصی، بیمه تکمیلی نقش پررنگ‌تری دارد.

میزان پوشش بستگی به نوع بیمه، قرارداد مرکز درمانی با شرکت بیمه و تعداد جلسات دارد. پیش از شروع درمان، بهتر است خانواده بیمار با واحد بیمه مرکز مربوطه هماهنگی کنند تا از هزینه نهایی و سهم پرداختی مطلع شوند. این آگاهی باعث می‌شود تصمیم‌گیری برای ادامه درمان آسان‌تر و بدون نگرانی مالی انجام گیرد.

مدت زمان بستری و تعداد جلسات لازم برای اثرگذاری شوک درمانی

تعداد جلسات شوک درمانی بسته به شدت علائم و پاسخ بدن به درمان متفاوت است. معمولاً بین ۶ تا ۱۲ جلسه برای دستیابی به نتایج پایدار لازم است. جلسات در فواصل دو یا سه‌روزه انجام می‌شوند تا مغز فرصت کافی برای بازسازی داشته باشد. در برخی موارد نادر، جلسات نگهدارنده ماهی یک‌بار نیز تجویز می‌شود.

مدت زمان بستری در بیشتر بیماران کوتاه است. بسیاری از بیماران پس از چند ساعت می‌توانند مرخص شوند، اما در موارد شدید یا زمانی که خطر خودآزاری وجود دارد، بستری چندروزه لازم است. سرعت پاسخ‌دهی به درمان در بیماران دوقطبی معمولاً بالاتر از بیماران افسرده مقاوم است و همین مسئله باعث می‌شود نتایج اولیه ظرف هفته اول مشخص شود.

مزایای انجام شوک درمانی در مراکز مجهز و تحت نظارت متخصص

مراکز مجهز به فناوری‌های جدید شوک درمانی، از دستگاه‌های دقیق‌تر و ایمن‌تر استفاده می‌کنند که کنترل شدت جریان و زمان تحریک را با دقت بالا ممکن می‌سازد. این دقت باعث کاهش عوارض موقت و افزایش اثربخشی درمان می‌شود. در چنین مراکزی، حضور تیم چندتخصصی شامل روان‌پزشک، متخصص بیهوشی و پرستار آموزش‌دیده، اطمینان بیمار و خانواده را افزایش می‌دهد.

همچنین محیط آرام، رعایت اصول انسانی و ارتباط شفاف بین پزشک و بیمار نقش مهمی در کاهش اضطراب دارد. مراکزی که امکانات تصویربرداری مغز و آزمایش‌های دقیق دارند، می‌توانند درمان را شخصی‌سازی کنند تا بهترین نتیجه با کمترین عوارض حاصل شود. انجام شوک درمانی در چنین محیطی، کیفیت تجربه درمانی و سرعت بازگشت به زندگی عادی را به‌طور محسوسی افزایش می‌دهد.

چرا مشاوره پیش از شوک درمانی اهمیت زیادی دارد؟

مشاوره پیش از شروع شوک درمانی مرحله‌ای اساسی در فرایند تصمیم‌گیری است. در این جلسات، پزشک جزئیات علمی روش، مزایا، خطرات و انتظارات واقعی از نتیجه را برای بیمار و خانواده‌اش توضیح می‌دهد. بسیاری از ترس‌ها و تصورات غلط در همین مرحله از بین می‌رود، زیرا بیمار درک می‌کند که شوک درمانی یک روش علمی و کنترل‌شده است، نه تجربه‌ای دردناک یا تنبیهی.

همچنین در جلسات مشاوره، تاریخچه پزشکی، بیماری‌های زمینه‌ای، حساسیت‌ها و داروهای مصرفی بررسی می‌شود تا خطرات احتمالی کاهش یابد. آگاهی بیمار و خانواده‌اش از روند درمان باعث همکاری بیشتر در طول جلسات می‌شود و همین همکاری یکی از کلیدهای موفقیت در درمان اختلال دوقطبی است. در واقع، مشاوره، پلی میان علم و آرامش بیمار است که مسیر درمان را هموارتر می‌کند.

جمع‌بندی

شوک درمانی در بیماران دوقطبی زمانی به کار می‌رود که دیگر روش‌ها نتیجه نداده یا وضعیت بیمار بحرانی شده باشد. این درمان اگر در مرکز مجهز و تحت نظارت پزشکان متخصص انجام گیرد، یکی از مؤثرترین و سریع‌ترین راه‌ها برای بازگرداندن تعادل روانی است. انتخاب مرکز معتبر، اطلاع از هزینه‌ها، پیگیری بیمه، و دریافت مشاوره پیش از شروع درمان، همه در موفقیت نهایی نقش دارند.

بیماران و خانواده‌ها باید بدانند که شوک درمانی نه پایان راه بلکه آغاز بازگشت به زندگی متعادل است. وقتی دانش، تجربه و مراقبت انسانی در کنار هم قرار بگیرند، حتی پیچیده‌ترین اختلالات روانی نیز قابل کنترل و درمان خواهند بود.

سخن آخر

با گذشت سال ها، ECT به عنوان یک گزینه درمانی مورد توجه قرار نگرفت، اما ECT یا شوک درمانی امروزی، مانند آنچه در «فرانسه» یا «پرواز بر فراز آشیانه فاخته» وجود دارد، از تصویر های ترسناک سینمایی نیست. در مورد شوک درمانی یا بیماری دو قطبی هر گونه سوالی داشته باشید می توانید با یک مشاور در میان بگذارید.

درباره “شوک درمانی در بیماران دو قطبی چگونه است؟” بیشتر بخوانید:

• خیانت در بیماران دوقطبی

• عاقبت بیماران دوقطبی

• آیا شوک درمانی خطرناک است

• اختلال دو قطبی چیست

• عشق در بیماران دوقطبی

• شوک درمانی چیست

• Feedback

• عوارض شوک درمانی چیست؟