اختلال هذیانی چیست؟

اختلال هذیانی نوعی بیماری روانی جدی است که در آن فرد نمی تواند واقعیت را از آن چه تصور می کند تشخیص دهد.

اختلال هذیانی، که قبلا اختلال پارانوئید نامیده می شد، نوعی بیماری روانی جدی است که به آن «روان پریشی» می گویند که در آن فرد نمی تواند واقعیت را از آن چه تصور می کند تشخیص دهد. ویژگی اصلی این اختلال وجود هذیان است که باور های تزلزل ناپذیر به چیزی غیرواقعی است.

افراد مبتلا به اختلال هذیانی، هذیان ‌های غیرعادی را تجربه می ‌کنند، که شامل موقعیت‌ هایی می ‌شود که ممکن است در زندگی واقعی رخ دهد، مانند دنبال کردن، مسموم شدن، فریب خوردن، توطئه علیه خود یا دوست داشتن از راه دور. این توهمات معمولا شامل تفسیر نادرست ادراکات یا تجربیات می شود. با این حال، در واقعیت، موقعیت ها یا اصلا درست نیستند یا بسیار اغراق آمیز هستند.

افراد مبتلا به اختلال هذیانی اغلب می توانند جدا از موضوع هذیان، خود به اجتماعی شدن و عملکرد کاملا عادی خود ادامه دهند و عموما به شیوه ای آشکارا عجیب و غریب رفتار نمی کنند. این برخلاف افراد مبتلا به سایر اختلالات روان پریشی است که ممکن است هذیان را نیز به عنوان نشانه اختلال خود داشته باشند. با این حال، در برخی موارد، افراد مبتلا به اختلال هذیانی ممکن است چنان درگیر هذیان های خود شوند که زندگی آن ها مختل شود.

اگرچه هذیان ممکن است نشانه ای از اختلالات رایج تری مانند اسکیزوفرنی باشد، اما خود اختلال هذیانی نسبتا نادر است. اختلال هذیان اغلب در اواسط تا اواخر زندگی رخ می دهد.

انواع اختلال هذیان چیست؟

انواع مختلفی از اختلال هذیانی بر اساس موضوع اصلی هذیان های تجربه شده وجود دارد. انواع اختلال هذیان عبارتند از:

• ارتومانیک: فرد مبتلا به این نوع اختلال هذیانی معتقد است که شخص دیگری، اغلب فردی مهم یا مشهور، عاشق اوست. ممکن است فرد سعی کند با موضوع هذیان تماس بگیرد و رفتار تعقیب کردن در این افراد غیر معمول نیست.
• فرد بزرگ: مبتلا به این نوع اختلال هذیانی، احساس ارزشمندی، قدرت، دانش یا هویت بیش از حدی دارد. فرد ممکن است باور کند که استعداد زیادی دارد یا یک کشف مهم انجام داده است.
• حسود: فرد مبتلا به این نوع اختلال هذیانی معتقد است که همسر یا شریک جنسی او خیانت می کند.
• آزار و اذیت: افراد مبتلا به این نوع اختلال هذیانی بر این باورند که با آن ها (یا یکی از نزدیکانشان) بد رفتاری می شود، یا این که شخصی از آن ها جاسوسی می کند یا قصد دارد به آن ها آسیب برساند. شکایت مکرر به مراجع قانونی برای افراد مبتلا به این نوع اختلال هذیانی غیر معمول نیست.
• جسمی: فرد مبتلا به این نوع اختلال هذیانی معتقد است که دارای نقص جسمی یا مشکل پزشکی است.
• مختلط: افراد مبتلا به این نوع اختلال هذیانی دارای دو یا چند نوع از هذیان های ذکر شده در بالا هستند.

چه چیزی باعث اختلال هذیانی می شود؟

مانند بسیاری از اختلالات روانپریشی دیگر، علت دقیق اختلال هذیان هنوز شناخته نشده است. با این حال، محققان به نقش عوامل مختلف ژنتیکی، بیولوژیکی و محیطی یا روانی توجه دارند.

• ژنتیکی: این واقعیت که اختلال هذیانی در افرادی که اعضای خانواده آن ها مبتلا به اختلال هذیانی یا اسکیزوفرنی هستند شایع تر است، نشان می دهد که ممکن است یک عامل ژنتیکی دخیل باشد. اعتقاد بر این است که مانند سایر اختلالات روانی، تمایل به ایجاد اختلال هذیانی ممکن است از والدین به فرزندانشان منتقل شود.
• بیولوژیکی: محققان در حال مطالعه این هستند که چگونه ناهنجاری های برخی از مناطق مغز ممکن است در ایجاد اختلالات هذیانی نقش داشته باشد. عدم تعادل برخی مواد شیمیایی در مغز، به نام انتقال دهنده های عصبی، نیز با شکل گیری علائم هذیانی مرتبط است. انتقال دهنده های عصبی موادی هستند که به سلول های عصبی در مغز کمک می کنند تا پیام هایی را برای یکدیگر ارسال کنند. عدم تعادل در این مواد شیمیایی می تواند در انتقال پیام ها اختلال ایجاد کند و منجر به علائم شود.
• محیطی یا روانی: شواهد نشان می ‌دهد که اختلال هذیانی می‌ تواند با استرس ایجاد شود. مصرف الکل و مواد مخدر نیز ممکن است به این وضعیت کمک کند. به نظر می رسد افرادی که تمایل به گوشه گیری دارند، مانند مهاجران یا افرادی که بینایی و شنوایی ضعیفی دارند، در برابر ابتلا به اختلال هذیانی آسیب پذیر تر هستند.

علائم اختلال هذیان چیست؟

وجود هذیان های عجیب بارز ترین علامت این اختلال است. علائم دیگری که ممکن است ظاهر شوند عبارتند از:

• خلق و خوی تحریک پذیر، عصبانی یا ضعیف
• توهمات (دیدن، شنیدن یا احساس چیز هایی که واقعا وجود ندارند) که به هذیان مربوط می شود (به عنوان مثال، فردی که معتقد است مشکل بو دارد ممکن است بوی بدی را استشمام کند.)

اختلال هذیان چگونه تشخیص داده می شود؟

در صورت وجود علائم، پزشک شرح حال کامل پزشکی و معاینه فیزیکی را انجام می دهد. اگرچه هیچ آزمایش آزمایشگاهی برای تشخیص اختلال هذیانی وجود ندارد، پزشک ممکن است از آزمایش ‌های تشخیصی مختلفی مانند اشعه ایکس یا آزمایش خون استفاده کند تا بیماری جسمی را به عنوان علت علائم شما رد کند.

اگر پزشک هیچ دلیل فیزیکی برای علائم پیدا نکند، ممکن است فرد را به روانپزشک یا روانشناس که برای تشخیص و درمان بیماری های روانی آموزش دیده اند، ارجاع دهد. روانپزشکان و روانشناسان از ابزار های مصاحبه و ارزیابی ویژه طراحی شده برای ارزیابی یک اختلال روان پریشی استفاده می کنند. پزشک یا درمانگر تشخیص خود را بر اساس گزارش فرد از علائم و مشاهده او از نگرش و رفتار فرد استوار می کند.

سپس پزشک یا درمانگر تعیین می کند که آیا علائم فرد به یک اختلال خاص اشاره دارد که در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا منتشر شده است و کتاب مرجع استاندارد برای بیماری های روانی شناخته شده است. بر اساس DSM-5، تشخیص اختلال هذیان در صورتی انجام می شود که فرد حداقل یک ماه هذیان های غیرعجیب داشته باشد و علائم مشخصه سایر اختلالات روان پریشی مانند اسکیزوفرنی را نداشته باشد.

اختلال هذیان چگونه درمان می شود؟

درمان اختلال هذیان اغلب شامل دارو درمانی و روان درمانی (نوعی مشاوره) است. با این حال، اختلال هذیانی به درمان تنها با دارو بسیار مقاوم است. افرادی که علائم شدید دارند یا در خطر آسیب رساندن به خود یا دیگران هستند، ممکن است نیاز داشته باشند تا زمانی که وضعیت تثبیت شود در بیمارستان بستری شوند.

بیشتر بخوانید: انواع رویکرد روانشناسی

روان درمانی اولین درمان اختلال هذیان است. این یک محیط امن برای بیماران فراهم می کند تا در مورد علائم خود صحبت کنند و در عین حال نگرش ها و رفتار های سالم تر و کاربردی تر را تشویق کنند.

درمان های روانی اجتماعی مختلف می تواند به مشکلات رفتاری و روانی مرتبط با اختلال هذیان کمک کند. از طریق درمان، بیماران همچنین می توانند یاد بگیرند که علائم خود را کنترل کنند، علائم هشدار دهنده اولیه عود را شناسایی کنند و یک برنامه پیشگیری از عود ایجاد کنند. درمان های روانی اجتماعی شامل موارد زیر است:

• روان‌ درمانی فردی می‌ تواند به فرد کمک کند تا تفکر زیربنایی را که تحریف شده است شناسایی و تصحیح کند.
• درمان شناختی رفتاری (CBT) به فرد کمک می کند تا الگو های فکری و رفتار هایی را که منجر به احساسات دردسرساز می شود، تشخیص دهد و تغییر دهد.
• خانواده ‌درمانی می ‌تواند به خانواده ‌ها کمک کند تا با یکی از عزیزان مبتلا به اختلال هذیانی برخورد موثر تری داشته باشند و آن ها را قادر می ‌سازد تا به نتیجه بهتری برای فرد کمک کنند.
• دارو ها: داروهای اولیه ای که برای درمان اختلال هذیان استفاده می شود، ضد روان پریشی نامیده می شوند.

دارو ها شامل موارد زیر است:

از اواسط دهه 1950 دارو های ضد روان پریشی مرسوم که به آن ها نورولپتیک نیز می گویند برای درمان اختلالات روانی استفاده می شد. این دارو ها با مسدود کردن گیرنده های دوپامین در مغز عمل می کنند. دوپامین یک انتقال دهنده عصبی است که اعتقاد بر این است که در ایجاد هذیان نقش دارد.

دارو های ضد روان پریشی معمولی عبارتند از کلرپرومازین (Thorazine®)، فلوفنازین (Prolixin®)، هالوپریدول (Haldol®)، تیوتیکسن (Navane®)، تری فلوپرازین (Stelazine®)، پرفنازین (Trilafon®) و تیوریدازین (Mellaril®).

دارو های جدید تر به نام دارو های ضد روان پریشی آتیپیک به نظر می رسد در درمان علائم اختلال هذیانی موثر تر باشند. این دارو ها با مسدود کردن گیرنده های دوپامین و سروتونین در مغز عمل می کنند. سروتونین یکی دیگر از انتقال دهنده های عصبی است که اعتقاد بر این است که در اختلال هذیانی نقش دارد. این دارو ها عبارتند از ریسپریدون (Risperdal®)، کلوزاپین (Clozaril®)، کوتیاپین (Seroquel®)، زیپراسیدون (Geodon®) و اولانزاپین (Zyprexa®).

سایر دارو هایی که ممکن است برای درمان اختلال هذیان استفاده شود شامل آرام بخش ها و دارو های ضد افسردگی است. اگر فرد دارای سطح بسیار بالایی از اضطراب و یا مشکلات خواب باشد، ممکن است از دارو های آرام بخش استفاده شود. دارو های ضد افسردگی ممکن است برای درمان افسردگی استفاده شود، که اغلب در افراد مبتلا به اختلال هذیانی رخ می دهد.

عوارض اختلال هذیان چیست؟

افراد مبتلا به اختلال هذیان ممکن است افسرده شوند، اغلب در نتیجه مشکلات مرتبط با هذیان. عمل بر روی توهمات نیز می تواند منجر به خشونت یا مشکلات قانونی شود. برای مثال، فردی که دچار هذیان شهوانی است ممکن است هدف هذیان خود را تحت تعقیب قرار دهد یا مورد آزار و اذیت قرار دهد که می تواند منجر به دستگیری شود. علاوه بر این، افراد مبتلا به این اختلال در نهایت می توانند از طرف دیگران طرد شوند، به خصوص اگر توهمات آن ها در روابط آن ها تداخل داشته باشد یا به آن ها آسیب برساند.

آیا می توان از اختلال هذیان پیشگیری کرد؟

هیچ راه شناخته شده ای برای پیشگیری از اختلال هذیان وجود ندارد. با این حال، تشخیص و درمان زود هنگام می تواند به کاهش اختلال در زندگی، خانواده و دوستی فرد کمک کند.

چشم انداز افراد مبتلا به اختلال هذیان چیست؟

چشم انداز افراد مبتلا به اختلال هذیانی بسته به فرد، نوع اختلال هذیانی، و شرایط زندگی فرد، از جمله در دسترس بودن حمایت و تمایل به ادامه درمان، متفاوت است. اختلال هذیانی معمولا یک بیماری مزمن (مداوم) است، اما زمانی که به درستی درمان شود، بسیاری از افراد مبتلا به این اختلال می توانند علائم خود را تسکین دهند. برخی افراد به طور کامل بهبود می یابند و برخی دیگر دوره هایی از باور های هذیانی را با دوره های بهبودی (عدم علائم) تجربه می کنند.

متأسفانه بسیاری از افراد مبتلا به این اختلال به دنبال کمک نیستند. اغلب برای افراد مبتلا به اختلال روانی دشوار است که تشخیص دهند حالشان خوب نیست. همچنین ممکن است از مراجعه به درمان خیلی خجالت زده یا بترسند. بدون درمان، اختلال هذیان می تواند یک بیماری مادام العمر باشد.